Жұрнақ Мысал
1 -а,-е,-й барады, келеді, санайды
2 -ып, -іп, -п шығып, езіп, санап
3 -ғалы, -гелі, -қалы, -келі алғалы, келгелі, басқалы
Көсемшенің жіктелуі
жекеше
Мен барамын
Сен барасың
Сіз барасыз
Ол барады
келіппін
келіпсің
келіпсіз
келіпті
көпше
Біз барамыз
Сендер барасыңдар
Сіздер барасыздар
Олар барады
Келіппіз
Келіпсіңдер
Келіпсіздер
Келіпті
Көсемшенің –ғалы, -гелі, -қалы, -келі түрлері жіктелмейді.
181-жаттығу.Берілген көсемшелерді жекеше, көпше түрде жіктеңдер.
182-жаттығу. Көсемшенің жасалу жолын және қай жақта жіктелгенін ажыратып айтыңдар.
Үлгі: жоғалып кетіпті- көсемше, күрделі етістік , негізгі етістік. Жоғал -ып,-көсемше жұрнағы, кетіпті-көсемше, түбірі-кет, көмекші етістік, -іп көсемше жұрнағы, -ті ІІІ-жақтың жіктік жалғауы. Айтасың-көсемше, түбірі-айт,-а- көсемше жұрнағы, -сың ІІ- жақтың жіктік жалғауы. Келемін- көсемше, түбірі -кел -е- көсемше жұрнағы,- мін-І жақтың жіктік жалғауы. Көресiң- көсемше, түбірі-көр, -е- көсемше жұрнағы,-сiң-ІІІ-жақтың жіктік жалғауы.
«Жалғасын тап»
Мақал- мәтел. Балалар тақтада мақал- мәтел берiлген, iзiн жалғастырып, көсемше табамыз.
183-жаттығу. Көсемшені байланысқан сөзiмен бiрге терiп жазамыз.
Сарайына барыпты, табаққа салып, алтын қасық қойыпты, қатты қызығады, тамақ iшiп, қалтасына сүңгiтiп жiберiптi, байқап қалыпты, қасық саламын, қалтасынан шығарып беремiн, қасықты суырып алыпты.
185-жаттығу
Өлеңді- мәнерлеп оқу, көсемшені табу.
«Бас қатырамыз»
Төмендегі сұраққа мақал- мәтелмен жауап беру, көсемшені табу.
1) Не сүйектен өтеді? (сөз)
2) Не тас жарады? (тіл)
3) Не ширатады? (еңбек)
4) Кім майданда шынығады? (батыр)
5) Жылайын деген бала кімнің сақалымен ойнайды? (әкесінің)
6) Жақсы сөз нені жылатады? (жанды)
7) Не тасқа бітеді, не басқа бітеді? (қына,білім)
Семантикалық карта
Көсемшенің жұрнақтарының дұрыс жалғануын белгіле
айт биле сөйле ойна кеңес
-а +
-е +
-й + + +
-ып +
-іп +
-п + + +
-ғалы +
-гелі + +
-қалы +
-келі +