У драме Янкі Купалы
“Раскіданае гняздо” паказваецца цяжкае жыццё беларускага сялянства і пошукі ім
шляхоў да вызвалення. Янка Купала на прыкладзе сям’і Зяблікаў паказвае працэс абуджэння
нацыянальнай свядомасці беларусаў.
Дух бунтарства
сканцэнтраваны ў рамане вакол вобраза Сымона. Ён рашучы і імпульсіўны, але яму
не хапае пакуль жыццёвай мудрасці. Яму не хапае роздуму, духоўнай асновы как
асэнсаваць тое, што ён робіць. У душы яго толькі прага абараніцца любым чынам і
дабіцца справядлівасці. Такім чынам, ён трапляе на Вялікі Сход, ён гатовы стаць
у шэрагі змагароў за свабоду. Ён нават гатовы ўчыніць забойства. Але ці адзіны
гэта шлях да вызвалення? І ці правільны ён? Адназначнага адказу няма.
Іншая гераіня
драмы – Зося, рамантычная дзяўчына, якая таксама шукае шлях да шчасця. Ад сваёй
дабрыні яна шчыра пакахала Паніча, а ён здрадзіў ёй. Ад гора яна хоча
павесіцца, але, нашчасце, яе ратуюць. Разам з Сымонам яна ідзе на Вялікі сход,
але яе думкі і пачуцці адрозніваюцца ад братавых. Яна думае аб светлым, думае
пра Бога. У яе душы – міласэрнасць, дабрыня і спадзея на каханне.
Для падлетка Данілкі шлях да шчаслівага жыцця ляжыць праз музыку. На працягу ўсёй аповесці
ён майструе скрыпку, а калі бацька яе разбівае, то ён вырашае зрабіць новую.
Музыка, творчасць для яго – гэта сэнс, дзеля якога варта змагацца. Данілка ў
аповесці ўвасабляе ў сабе таленавітасць беларускага народу, прагу да паэзіі,
прыгажосці, мастацтва. Ён ідзе за маткаю і Старцам, але для яго галоўнае – не тое,
куды ён ідзе, а сам шлях. Невядома, дзе ён скончыцца, але відавочна, што на
працягу ўсёй дарогі Данілка будзе граць на скрыпцы.
Шляхі чальцоў сям’і
Зяблікаў разбегліся, і няма ўпэўненасці, які з іх прывядзе да шчасця. Ці
знойдзе хтосьці з іх новае “гняздо” ці, можа, атрымаецца аднавіць “раскіданае”,
- радзіму, Бацькаўшчыну. Сэнс гэтага пошуку не толькі захаваць сваю маёмасць,
зямлю і хату, але захаваць чалавечую і нацыянальную годнасць. Бо разбураным
было не толькі “гняздо” Зяблікаў, але і шматлікіх іншых простых людзей.
Разбурана была ўся Беларусь.