Күренекле галим, язучы һәм мәгърифәтче, татар халкының Каюм Насыйри (Габделкаюм Габделнасырович Насыров) дәвамында үз артык ярты гасырлык фәнни, әдәби һәм педагогик эшчәнлеге издал кырыкка якын хезмәт буенча нәфис әдәбияты, фольклоры белән таныштыру, филология, педагогике, математика, тарих, география, астрономия һәм башка фән тармаклары. Каюм Насыйри иде истинным галимнәргә, ул кайнар яратты, үз ватаннарын, үз халкы һәм күп эш башкарган өчен, аны үстерү.
Буларак, язучы-демократом, мәгърифәтче, Каюм Насыйри гомере буе бирдем эш тарату арасында татар халкының фән һәм белем, мәдәният һәм прогресс. Ул барды, алда вәкилләре, демократик юнәлештәге иҗтимагый тормыш, гел ратовал өчен бер-берсенә якынайту, татар эшлеклеләре белән рус революцион хәрәкәте өчен көрәшкән өйрәнү татарлары рус теле.
Туган Каюм Насыйри 14(2) февралендә 1825 елның авылда Югары Ширданы Зөя өязе. Гаилә Насыровых отличалась бүтән шул, - дип аның башлыгы Габделнасыр иде укымышлы кеше булуын ул вакытларда авылларда дип саналды редким күренеш. Әтисе-булачак галим, яхшы владел пером, белә идем, рус, фарсы һәм гарәп телләре. Ул язган, берничә китап. Габделнасыр привил балаларга хезмәткә мәхәббәт, мәхәббәт китапларга. Балачак галим һәм язучы узды туган авылында.
Анда 1841 елда Каюм алып Казан һәм поместили мәдрәсә, аны тәмамлый 1855 елда. Тәмамлангач, мәдрәсә аңа булырга тәкъдим иттеләр укытучысы татар теле, Казан рухи училищесын тәмамлый. Эш рус уку йортында мөмкинлек бирде аңа яхшы өйрәнергә, рус тел. Желая белемнәрен тулыландыру, Каюм Насыйри керә вольнослушателем Казан университеты. Карамастан, ул эшләгән укытучысы " духовный семинариясе, яшәгән Каюм Насыйри бик тыйнак. Бу семинариясенең Насыйри укыта 15 яшькә кадәр, 1871 ел.
Уйдя берсе духовный семинариясе, Каюм Насыйри посвящает үзләрен эш укыту рус грамотага татар балалары. Ул оештыра, мәктәпкә татар балалары өчен, ул просуществовала кадәр 1876 ел. Шул ук елны к. Насыйри , бу очракта каршылыклар китереп чыга инспекторы белән нерусских мәктәпләре в. В. Радловым, калдыра, мәктәпне тулысынча посвящает үзен әдәби һәм фәнни-педагогик эшчәнлек. Бу елларда к. Насыйри язган үзләренең иң яхшы әсәрләре.
Фәнни һәм әдәби эшчәнлеге Каюм Насыйри башланды ахырында 50-нче еллар. Беренче печатным аның хезмәтләре иде дәреслек "Синтаксис", вышедший дөнья күргән " 1860 елда. Аннары чыга, аның китаплары төрле тармаклар буенча белем, шулай ук әдәби әсәрләр. 1871 елда ул башлады издавать өстәл көндәлек календаре, турында хыялланган басма татар көндәлек газета. Ул хәтта тапкан исеме газетасында - "Иртәнге йолдыз", әмма царское хөкүмәт бирде рөхсәт басма газета. Булса да, царские хакимияте притесняли татар, Каюм Насыйри өмет үстерү, үз милләт связывал белән рус халык. Ул даими рәвештә ратовал бер-берсенә якынайту өчен, бу ике халык. Ул чутко һәм ревниво оберегал намусына ил, татар һәм рус халыклары. Насыйри да бигрәк, уңышка ирешкән, үз хезмәтләре ул иреште, беренче чиратта нәтиҗәсендә рус мәдәнияте һәм сближению аның белән.
Һинд поборник агарту, Каюм Насыйри стремился гомере буе төзергә мәктәпне туган авылында. Сүзләренә караганда, аксакаллары, К. Насыйри төзегән мәктәпкә. Бина аның да сакланып калды безнең көнгә кадәр. Тик якты образы гыйльми калды йөрәгендә генә түгел, авылдашлары да, барлык, кемгә кыйммәт үткәне, безнең халыкларның бай мирас калдырган язучы һәм галим.