Бл баа жетпес олжа жатады са дуірі амтитын кезе VII–III . б. э. дейінгі
абылданан археологиялы ылым кезедерге блу — ерте темір асыры. Са
орандары — лкен рылыстар, салыстырады египетскими пирамидаларына,
достигающие 20 метр, биіктігі, диаметрі, шы-ден 120-150 м Бар, оларды
арасында шаын всхолмления биіктігі 1-1,5 м, диаметрі 5-7 м. лкен
орандарды патшалы деп аталады, йткені оларды кмілуі кілдері басарушы
улеті мен скери элита ежелгі тайпалар. Орта орандарында — диаметрі 50 м,
биіктігі 10 м — жерледі ататы жауынгерлерді колесничих жне жрецов, ал
шаын — диаметрі 10-15 м, биіктігі 1,5–2 м — простой люд. Кездеседі
ретінде жеке орандар, сондай-а оларды жиналуы — бірнеше ондаан, тіпті
жздеген. оран жне оран орымдар кездеседі, азастанда барлы жерде: далада
жне полупустынях, межгорных жне зен аарында, тауларда жне тау бктерінде.
сіресе, кп, оларды Жетісу, бктерінде, Жоар, Іле жне Талас Алатауы
тауларында, Орталы Тянь-шань. Оларды арасында ататы Есік орымы, Бесшатыр
орымы, іле зеніні, шаын каньоне арасындаы зені жне тау-кен грядой
Желшалгыр. Бл кеінен танымал Талар жне Трген обалары Іле Алатауыны
баурайында, Кеген — зеніні аарында Кеген, Джетытобе баурайында Талас
жотасыны.