Шәкәрім Құдайбердіұлы: өмірбаяны мен философиясы
Шәкәрім Құдайбердиев-талантты қазақ ақыны, гуманист және философ. Ол екі революцияны, азаматтық соғысты және кеңестік Қазақстанның қалыптасуын бастан кешірді. Ақын мен философ қуғынға ұшырап, өлгеннен кейін, ұмытылып, оның еңбектері жойылды. Қазақстанның ұлы ұлының өмір шежіресі мен шығармашылық мұрасының беттеріне қараймыз.
Шәкәрім Құдайбердіұлы: өмірбаяны мен философиясы
Vkontakte Туралы Айту
Facebook-те айту
Twitter-де жариялау
Фото дереккөзі: tounb.ru
Шәкәрім Құдайбердіұлы: жазушы өмірбаяны
Тобықты туған жері Абайдың аға ағасы — Құдайбердінің отбасында баланың дүниеге келуімен батасын алды. 1858 жылы 11 шілдеде Төлебике ұл туды. Баланы Шәкәрім деп атады. Кен-булакта қуанышты оқиға болды. Патша заманында бұл аумақ Шыңғыс болысына жатады.
Ақын, тарихшы, саяхатшы, Абайдың ізбасары Шәкәрім дүниеге келді.
Бес жасында Шәкәрім мулланың оқушысы болды. Одан бала араб және парсы тілдерінің негіздерін білді. Баланың жеті жылдық шегі қайғылы оқиғамен ерекшеленді: ол жетім қалды. Оны Абай ағасының тәрбиесіне алып келді.
Қазақтың ұлы ақыны Абай Шәкәрімнің рухани тәлімгері және ұстазы болды. Данышпан және талантты адам, ол өзінің немере-шөберелерінің қарындасын қарап, оның дамуын қажетті арнаға бағыттады.
Шәкәрім сөзге, ғылымға, музыкаға және риторикаға деген махаббат атмосферасында өсіп, қалыптасты. Құдайбердиевтің дамуы жан-жақты болды. Оның қызығушылығы тек рухани және философиялық трактаттар ғана емес, антикалық және қазіргі заманғы көркем мәтіндер, география, жаратылыстану ғылымдары, тарих, физика болды.
Жас жігіт бейнелеу өнерінің қырларын және тастан оюларды игерді. Ол киімдерді үлгілеуді және тігуді үйренді, музыкалық аспаптарды (домбыра, скрипка) жасады, жылқымен шебер басқарылды, бүркітпен аң аулады.
Жас кезінде ол өлең жазып, трактаттар шығара бастайды. 20 жасында Шәкәрім болыс басқарушысы болады. Қызмет түрі бойынша ауыр және дауларға бетпе-бет келіп, жас адам босану мен қоғамның әртүрлі қабаттары арасындағы қарым-қатынасты ретке келтіру қажеттілігі туралы ойға келеді. Абайдың демократиясы Шәкәрім Құдайбердиевтің шығармашылық және қызметінің негізі, шабыт көзі болды.
Әкімшілік қызмет оған қазақ халқының дамуына және өзін — өзі анықтауға кедергі жасайтын ауыр нүктелерін ашты, - бай адамдардың айбындылығы және дала тұрғындарының надандығы. Құдайбердиев өз жолын іздеу, осы өмір кезеңіндегі күмән мен жан күйзелісі "ұмытылған өмір"поэмасында сипатталған.
1898 жылы әкімшілік міндеттерін тастап, өзін шығармашылыққа және саяхатқа арнады.
Абайдың материалдық қолдауымен және оның ұсынысымен Шәкәрім Түркияға барып, Стамбул кітапханасында, Арабияда көне мәтіндерді оқып, Меккеге қажылық жасады.
Францияда Құдайбердиев Париж кітапханасында сақталған көне кітаптардың бай жиналысына ерекше назар аударды. Ағасының кеңесі бойынша Лев Толстой мен Александр Пушкиннің шығармашылығын зерттеді.
Оны Хафиз, Физули, Навои Араб жазушыларының шығармалары қызықтырды. Аннотация: жинақта Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың, әр жылдарда жарық көрген кітаптарынан, мақалалары мен сөйлеген сөздерінен іріктеліп алынған толғамдары мен қанатты сөздері топтастырылған.
Шәкәрім тағдырындағы драмалық бұрылыс 1904 жылы орын алды. Ол кезде абай және оның екі ұлы — Ақылбай мен Мағауия талантты ақындары қайтыс болды. Бұл Құдайбердиев үшін үлкен таң қалдырды. Кейбір уақытта ол әлемнен кетеді. Ақын мен ойшыл Шыңғыстау тауларында он жылдан астам уақыт тұрады. Ол өзіне ғылым мен шығармашылыққа арналады.
Билік ұлы ойшыл және ақын Кеңес өкіметіне қарсы қызмет үшін айыптаған істі тез қарап шықты, дегенмен, куәгерлердің куәліктері бойынша Шәкәрім Құдайбердіұлы жылдарының баурайында жеке басын іздеді. Ақын жаны бар дана адам, ол қоршаған ортаға көмектесуге тырысты,өлең жазуды және аң аулауды жөн көрді.
Шәкәрім Құдайбердіұлы: өмірбаяны мен философиясы
Vkontakte Туралы Айту
Facebook-те айту
Twitter-де жариялау
Оның барлық еңбектері, фотосуреттері, біреуден басқа, өртелді. Кісі өлтірушілер Шәкәрім Құдайбердиевтің есімі халық жадынан мәңгі өшпейді деп санады. Бірақ 30 жылдан кейін жасырын жерлеу туралы айтқан адам табылды. Бұл адам ақынның ұлы — Ахат Құдайбердиевті — оның әкесінің соңғы тұсында көрсетті.
1958 жылы Шәкәрім Құдайбердиевтің ісін қарап, қайтыс болғаннан кейін оны ақтаған комиссия құрылды. 1961 жылдың жазында философтың ұлы әкенің сүйектерін қайта жерледі. Жидебай ауылы уайымдау орны болды. Құдайбердиевтің бейіті ұстаз және Ұстаз Абай бейітінің жанында орналасқан.
Сондықтан ұлы Абайдың есімі қайта оралып, оның қолжазбалары қайта орала бастады. Университет есімімен аталған, Семей қаласында ескерткіш орнатылған. 2008 жылы үш томдық шығармалар жарық көрді.