Табиғат
Қазақ көшіп-қонып өмір кешкен халық. Олар көшіп жүріп жер бедерінің сан алуан түрін кездестіретін және соның әрқайсысына ат қойып отырған. Ал бұл көріністермен ерте кездегі қазақ балалары туа таныс болатын. Өйткені бүкіл тіршілігі табиғат аясында өтетін еді. Табиғат демекші, әлемде табиғаттай күрделі, құдыретті, бай нәрсе жоқ. Ол адамнан бастап, өлі-тірі заттың бәрін де жарата алады және шетінен жойып та отырады. Мысалы, жанды зат өледі, өсімдік шіриді, тас үгітіледі, сөйтіп, топыраққа айналады. Сондықтан да дүниедегі ең асыл зат топырақ десек, қателеспейміз. Өйткені әлемдегі бар затты бойына сіңіретін де, оны қайтаратын да – топырақ. Топырақтан сан алуан өсімдіктер: шөптер ағаштар, жемістер, дәнді дақылдар, гүлдер т.б. өз қажетін алып, өсіп шығады. Байқап көрсек, жер атымен атауы осындай бір ерекшелігіне немесе бедеріне қарай аталады екен. Бұрынғы ауыл балалары бүгінгідей ғылыми зерттеп білмесе де, көзімен көріп, ортасында өсетін. Бір сөзбен айтқанда, табиғатты туа танитын.
(141 сөз)
1. «Табиғат», «Өсімдік» сөздеріне фонетикалық талдау жасау.
Табиғат - 7 әріп, 7 дыбыс. з буын: та-би-ғат (ашық-ашық-бітеу).
Т - дауыссыз, қатаң.
А - дауысты, жуан, езулік, ашық.
Б - д/сыз, ұяң.
И - д/ты, жіңішке, езулік, қысаң.
Ғ - д/сыз, ұяң.
А - д/ты, жуан, езулік ашық.
Т - д/сыз, қатаң.
Өсімдік - 7 әріп, 7 дыбыс. 3 буын: ө-сім-дік (ашық-бітеу-бітеу).
Ө - д/ты, жіңішке, еріндік, ашық.
С - д/сыз, қатаң,
І - д/ты, жіңішке, езулік, қысаң.
М - д/сыз, үнді.
Д - д/сыз, ұяң.
І - д/ты, жіңішке, езулік, қысаң.
К - д/сыз, қатаң.
2. Мәтіннен сын есімдерді теріп жазу.
Ерте кездегі, күрделі, құдыретті, бай, жанды, асыл.
3. Соңғы абзацқа синтаксистік талдау жасау.
Соңғы абзац қай жері екені анық емес. Соңғы 2 сөйлемді талдайын.
Бұрынғы - анықтауыш (қай?)
ауыл - анықтауыш (ненің? ауылдың)
балалары - бастауыш (кімдер?)
бүгінгідей - пысықтауыш (қалай?)
ғылыми - анықтауыш (қалай?)
зерттеп білмесе де, - баяндауыш (не істемесе де?)
көзімен - толықтауыш (немен?)
көріп, - баяндауыш (не істеп?)
ортасында - толықтауыш (несінде?)
өсетін. - баяндауыш (не істейтін?)
Бір сөзбен - пысықтауыш (қалай?)
айтқанда, - баяндауыш (не істегенде?)
табиғатты - толықтауыш (нені?)
туа танитын. - баяндауыш (не істейтін?)