Жай сөйлем - бір немесе бірнеше сөз бен сөз тіркестерінен құралып, тиянақты бір ғана ойды білдіретін сөйлем. Сөйлемнің синтаксистық талдауың жасағанда, сөйлем толымды, толымсыз, жалаң, жайылма, жақты, жақсыз, атаулы ма анықтауымыз керек. Жай сөйлемдер құрылысына қарай 7 топқа бөлінеді:
Жалаң (тек қана бастауыш пен баяндауыштан тұратын сөйлем) - предложение состоит только из подлежащего и сказуемого.
жайылма (тұрлаулы және тұрлаусыз сөйлем мүшелерінен тұрады) - в предложении присутствуют второстепенные члены предложения.
жақты
(бастауышы бар, кейде айтылмай тұрса да, жақ арқылы табуға болатын
сөйлем) - в предложении можно определить лицо, совершившее определенное
действие.
жақсыз (бастауышы жоқ және жақ арқылы табуға болмайтын сөйлемдер) - предложение является безличным.
толымды (сөйлемде ойға қатысты айтысуға мүшелері түгел жай сөйлемнің түрі) - в предложении есть все 5 членов предложения.
толымсыз
(айтылуға тиісті тұрлаулы я тұрлаусыз мүшенің бірі түсіп қалған жай
сөйлемнің түрі) - в предложении нет хотя бы одного члена предложения.
атаулы
(ойды білдірмей, тек соған байланысты заттың құбылыстың, мезгілдің,
мекеннің аты аталып көрсетілетін жай сөйлемнің ерекше түрі) - назывное
предложение. В предложении присутствует только подлежащее.