Төрт түлік малдың пайдасы мен қасиеттері қазақ дәстүрінде
өте жақсы және тиімді сипатталған. Қазақтар төрт түлік малға түйе, жылқы, қой
мен сиырды жатқызады. Төрт түлік мал
қазақ ауыз әдебиетінде жиі қолданылады және оларға арналған мыңдаған туындылар
жазылған. Адамдар төрт түлік малды өте қасиет тұтқандықтан, олардың әрқайсысына
ойсылқара, қамбар ата, жылқышы ата, зеңгі баба деп ат берген. Әсіресе, халық
түйені байлық, көлік және азық ретінде аса қадірлеген. Төрт түлік малға арналған
көптеген мақал-мәтелдер халық арасында өте жақсы таралған. Сонымен қатар,
жылқы,қой, ешкі және сиыр малын да қазақтар аса жоғары бағалаған. Әрине,
қазақтар жылқы малын аса қастерлеп, пір тұтқан. Жылқы малы – өте төзімді,
ыңғайлы және жылдың әр мезгілінде жем не шөп тілемей жайыла береді. Оның еті
мен сүті де адамның денсаулығына пайдалы екендігі баяғы заманнан белгілі. Жылқы
малы бетегелі және селеулі жерлерде өскен.
Қазақтың жылқымен қатар ұстаған малы –
түйе. Қазақта «Түйелі бай қонады сортаңды алып» деп басталатын туынды бар. Бұлай
деудің себебі, баяғыдағы түйелер тұзды көлдердің, теңіздердің, өзендердің
бойларына, шөбі ащы, сортаң жерлерге қонатын болған. Көшпелілердің, солардың ішінде қазақтың,
ғасырлар бойы көбінесе жүгін көтерген мал-түйе. Оның ішінде ең төзімдісі әрі
мықтысы – жалғыз өркешті нар. Қазақтың «Нар жолында жүк қалмайды»деуі
содан.Түйе жолға да шыдамды. Оның жейтін ащыларының ішінде тұз да бар. Түйенің
етін бұл түлікті бақпайтын ел ұнатпайды, ал бағатындары оған құмар. Түйенің
түбіті мен шудасы аса қадірлі боп саналады. Түбіттен иіріп тоқылған киім жылы, төзімді болады. Шудадан жіп еседі. Оның сүті
де шипалы. Ғалымдардың дәлелдеуінше, шұбаттың дәрілік қасиеті қымыздан да артық
саналады. Қой да көшпелі елдердің ерте заманнан малданған түлігінің бірі.Ол
адам үшін киім де, тамақ та. Киім дегенде, қойдың жүнінен гөрі ертедегі көшпенді
халыққа терісі асыл болған. Қазақ қойының жүні киіз басуға, кілем тоқуға,
байпақ, пима дайындауға жұмсалады. Негізінен қойдың азықтық және киімдік қасиеті
басқа түліктерден артық. Онымен бірге ол өте шыдамды болып келеді. Ешкі де дәл
қойдай. Олардың сүтінен ұйытқан айран, құрт пен ірімшік халықтың сүйікті асы.
Ешкі малының түбітінен ең жақсы шәлі тоқылады,оның қылшығынан есілген жіп ең
берік болып саналады. Мал шаруашылығындағы тағы бір түлік-сиыр. Сиыр малы өріске
кетіп,мезгілінде өзі орлады. Аязды күндері сиыр тек қорада ғана күтіледі. Сондықтан
басқа малдарға қарағанда ол күтімді көбірек керек етеді.