Ілияс
Жансүгіров – ақын, драмашы, прозашы, оның поэзиясы ұлттық әдебиеттің
классикалық байлығының қатарына жатады. Ақынның терең идеялы, көркем мүсінді,
эпикалық кең тынысты шығармаларының танымдық, тәрбиелік мәні зор.Олар қалың
оқырманның ойына ой, сезіміне сезім қосады, қиялына қанат бітіреді, эстетикалық
ләззат беріп, гуманистік адамгершілік идеяларды толғайды.
Ілияс
Жансүгіров 1894 жылы бұрынғы Қапал уезі, Ақсу болысында ( қазіргі Тадықорган
облысы, Ақсу ауданы) туған.Ескіше хат танитын, шағатай тілдеріндегі кітаптарды
жинайтын, аңыз-ертегілерді, батырлық жырларды, тарихи оқиғаларды,
әңгіме-шежірелерді жақсы білетін, көкерегі ояу, көзі қарақты, әр түрлі өнерді
ұстаған әңгімеші, домбырашы, ұста, көшелі Жансүгір анасынан ерте қалған Ілиясты
жетімсіретпей, еркелетіп, жақсы үлгі көрсетіп, тәрбиелеп өсіреді.
Халқымыздың
құт-береке дарыған, ежелден ақындық, батырлық, даналық мекені Жетісу өлкесінің
перзенті Ілияс көкірегіне жас күнінен бастап ән мен жырдың, өлең мен күйдің
небір асыл нұсқалары ұялаған.
Өз
үйінде, әкесінен хат таныған, одан соң молда алдын көрген Ілияс біраз уақыт Карағаш деген жердегі татар
үлгісіндегі мектептен оқып, әр түрлі пәндерден сабақ алады. Бұдан кейін тұрмыс
жағдайы билеп шаруа күйттеп, тіршілік қарбаласына араласып катеді.
Жастық
қиял, арман толқулары, ауыл көріністері, табиғат суреттері оның жүрегін қозғап,
тіліне ұйқасты сөздер оралып, өлең шығара бастайды.
1920
ж. Ілияс Алматыға келіп, үш айлық мұғалімдер курсын бітіреді. Артынан
Ташкенттегі Қазақ ағарту институтының жанындағы қысқа мерзімді курсте бес-алты
ай оқығаннаң кейін, денсаулығының нашарлауына байланысты аулына қайтады.
1928
жылы журналистика институтын бітіріп, елге оралған Ілияс Жансүгіров «Еңбекші
қазақ» газеті редакциясында қызмет істеп, қазақ баспассөзінің қалыптасуына көп
үлес қосты. Аршынды қаламгер, үлкен мәдениет қайратқері Ілияс Жансүгіров
1934-1935 жылдарда Қазақстан көркем әдебиет баспасында поэзия бөлімін
басқарады, ССРО Жазушыларының I съезінде сөз сөйледі, республиканың әлеуметтік
өміріне белсене араласады. Жазашының М.Горькиймен шығармашылық байланысы, Сәкен
Сейфуллин, Мұхтар Әуезовпен достығы оның қаламгерлік жолында терең із
қалдырған.
Көзі
тірісінде қазақ поэзиясының өрен жүйрігі, ақындықтың Құлагері атанған Ілияс
Жансүгіров кесепат-кесел репрессияға ұшырап, 1938 жылы опат болды.
Ілияс
Жансүгіров - қазақ әдебиетінің барлық жанрларында қалам тартып, елеулі туындылар берген әмбебап дарын. Әсіресе ол
өзінің аса қуатты суреткерлік талантын поэзия жанрында көрсетіп, күллі қазақ
әдебиетінің мақтанышына айналған туындылар берді.
Өмірбаяны. Қазақтың Абайдан кейінгі замандағы аса дарынды да арынды ақыны
Ілияс Жансүгіровті, әдетте, өзі шалқар шабыт, керемет құштарлықпен көсіле
жырлаған Ақан серінің Құлагеріне ұқсастырады. Айтты-айтпады, екеуінің
дүлдүлдігінде ғана емес, тағдыр-талайында, қайғылы өлімдерінде де ұқсастық бар.
Бәйгенің алдын бермейтін қас жүйріктерге ғана тән намыскерлікпен жанын сала
зымырап бара жатқан Көктұйғынды омыраулап, кең тыныспен жүйткіп келе жатқан
Құла пырақ межелі жер -Жыландысайға еңкейісте, үстіндегі баланың тізгінін
босатып, тақымын сәл қымтып қалуы мұң екен, жұлдыздай аға жөнеледі. Сол сәтте
қалтарыстан тап берген қарақшы кер құланы маңдайдан айбалтамен періп өтеді де,
қайран тұлпар қара жер қақ айырылғандай гүрс етіп құлап қала береді. Кемеліне
келіп, ақындық бәйгесінде арындап алға шыққан шағында Ілияс та тоталитарлық жүйенің
құрбаны болып, мұрттай ұшты. Әйтсе де әмбебап дарын айналасы 10 жылда проза мен
драматургияда, әсіресе поэзияда әдебиетіміздің алтын қорына жататын айтулы
туындылар беріп, артына аса мол көркем мұра қалдырды.
Тұнғыш кітабы шыққаннан жазықсыз жазаға
ұшырағанға дейінгі 10 жылға жетер-жетпес аралықта Ілияс Жансүгіров қазақ
әдебиетін "Жолдастар" атты пьесаларымен байытады, әсіресе, поэзияда
көптеген әсерлі өлеңдері мен "Жетісу суреттері", "Гималай"
атты керемет көркем жыр-толғауларына қоса, артынан "Дала",
"Күй", "Күйші", "Құлагер" сияқты классикалық
поэмалар беріп, ақындық шыңына көтерілді.
Көзі тірісінде
ақындықтың Құлагері атанған Ілияс Жансүгіров 1938 жылы жазықсыз жазаға ұшырады.